کشت بافت گل رز یک تکنیک مدرن و کارآمد برای تکثیر انبوه و تجاری این گیاه زینتی است. این فرآیند شامل چندین مرحله مهم است که هرکدام تأثیر مستقیمی بر کیفیت، رشد و موفقیت گیاهچه‌ها دارد. در ادامه، مراحل کشت بافت گل رز را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.
۱. انتخاب و آماده‌سازی ریزنمونه (Explant Selection & Preparation) 🌱
🔹 هدف: انتخاب بافت مناسب برای شروع کشت بافت
🔹 بهترین ریزنمونه‌ها در گل رز شامل:
✅ جوانه‌های انتهایی و جانبی: سرعت رشد بالا و قدرت تکثیر بیشتر
✅ برگ‌های جوان و ساقه‌های نازک: حاوی بافت‌های مریستمی فعال
✅ بافت گلبرگ و پرچم: در برخی ارقام خاص استفاده می‌شوند
✅ ویژگی‌های گیاه مادر:
✔ سالم، بدون ویروس و بیماری
✔ دارای قدرت رشد بالا
✔ از ارقام مقاوم و مرغوب
۲. استریل‌سازی ریزنمونه‌ها (Sterilization) 🧼🔬
🔹 هدف: حذف آلودگی‌های میکروبی و جلوگیری از رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها
🔹 مراحل استریل‌سازی:
✅ شست‌وشو با آب جاری برای حذف گرد و غبار
✅ غوطه‌وری در محلول هیپوکلریت سدیم (NaOCl) ۱۰٪ به مدت ۱۰-۱۵ دقیقه
✅ شست‌وشو با اتانول ۷۰٪ به مدت ۳۰ ثانیه
✅ شست‌وشو چند مرحله‌ای با آب مقطر استریل برای حذف باقی‌مانده مواد شیمیایی
⚠ نکته: دقت در استریل‌سازی بسیار مهم است؛ اگر ریزنمونه آلوده باشد، محیط کشت خراب شده و گیاهچه‌ها از بین می‌روند.
۳. انتقال به محیط کشت اولیه (Initiation Stage) 🧪🌿
🔹 هدف: ایجاد شرایط مناسب برای رشد اولیه گیاهچه‌ها
🔹 ریزنمونه‌ها در محیط کشت جامد (MS) حاوی هورمون‌های رشد قرار داده می‌شوند.
✅ مواد تشکیل‌دهنده محیط کشت اولیه:
✔ محیط کشت MS (Murashige & Skoog) – حاوی مواد مغذی مورد نیاز گیاه
✔ ساکارز (۳٪) – تأمین منبع انرژی برای رشد
✔ ژل آگار (۰.۸٪) – برای ایجاد بستر جامد
✔ هورمون‌های رشد (سیتوکینین BAP یا Kinetin) – تحریک رشد جوانه‌ها
🔹 شرایط نگهداری:
🌡 دما: ۲۵-۲۷ درجه سانتی‌گراد
💡 نور: ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی (شدت ۲۰۰۰-۳۰۰۰ لوکس)
💦 رطوبت: ۷۰-۸۰٪
۴. تکثیر و افزایش شاخه‌ها (Multiplication Stage) 🌿➕🌿
🔹 هدف: افزایش تعداد گیاهچه‌ها با تقسیم بافت‌های مریستمی
🔹 گیاهچه‌های جدید به محیط‌های کشت تازه با سیتوکینین بیشتر منتقل می‌شوند تا تعداد شاخه‌ها افزایش یابد.
✅ ترکیب هورمونی محیط کشت تکثیر:
✔ BAP (۶-Benzylaminopurine): افزایش تعداد شاخه‌ها
✔ GA3 (جیبرلین): افزایش طول ساقه‌ها
✅ مدت زمان: ۳-۴ هفته در هر مرحله تکثیر
✅ تعداد مراحل: ۳ تا ۵ بار بسته به نوع رز و سرعت رشد
۵. ریشه‌زایی (Rooting Stage) 🌱➡️🌿
🔹 هدف: تحریک رشد ریشه برای افزایش بقا در شرایط طبیعی
🔹 گیاهچه‌ها به محیط کشت حاوی اکسین (IAA یا NAA) برای القای ریشه‌زایی منتقل می‌شوند.
✅ مواد مهم در محیط کشت ریشه‌زایی:
✔ اکسین (IAA، NAA یا IBA) – تحریک ریشه‌زایی
✔ کاهش غلظت سیتوکینین – جلوگیری از رشد بیش از حد شاخه‌ها
🔹 شرایط رشد:
🌡 دما: ۲۴-۲۶ درجه سانتی‌گراد
💡 نور: ۱۲ ساعت روشنایی، ۱۲ ساعت تاریکی
💦 رطوبت بالا: ۸۰٪ برای حفظ تعادل آب در گیاهچه‌ها
⚠ نکته: گیاهچه‌هایی که ریشه‌های قوی‌تر دارند، درصد بقای بیشتری در مرحله بعدی خواهند داشت.
۶. سازگارسازی و انتقال به گلخانه (Acclimatization) 🏡🌱
🔹 هدف: آماده‌سازی گیاهچه‌ها برای رشد در شرایط طبیعی
🔹 گیاهچه‌ها از محیط آزمایشگاهی به خاک یا بستر هیدروپونیک (کوکوپیت + پرلیت) منتقل می‌شوند.
✅ مراحل سازگارسازی:
✔ نگهداری در اتاق رشد با رطوبت ۸۰٪ به مدت ۷-۱۰ روز
✔ کاهش تدریجی رطوبت محیط و افزایش نور طبیعی
✔ انتقال به گلخانه با تهویه مناسب برای رشد بیشتر
⚠ نکته: اگر گیاهچه‌ها به‌صورت ناگهانی در شرایط بیرونی قرار بگیرند، به دلیل تفاوت رطوبت و نور، دچار خشک شدن یا توقف رشد می‌شوند.
۷. انتقال به بستر نهایی و رشد تا گل‌دهی 🌹🌿
🔹 پس از ۴-۶ هفته در گلخانه، نهال‌های کشت بافتی آماده انتقال به مزرعه یا گلدان‌های دائمی هستند.
🔹 تغذیه با کودهای کامل (NPK) و تنظیم‌کننده‌های رشد باعث بهبود کیفیت گل‌دهی می‌شود.
🔹 بسته به نوع رز، اولین گل‌ها بین ۴ تا ۶ ماه پس از انتقال به زمین شکوفا می‌شوند.
✅ انتخاب گیاه مادر سالم و بدون بیماری
✅ استریل‌سازی دقیق برای جلوگیری از آلودگی‌های قارچی و باکتریایی
✅ تنظیم صحیح هورمون‌های رشد برای تکثیر و ریشه‌زایی مناسب
✅ سازگارسازی تدریجی برای جلوگیری از شوک انتقال به گلخانه
📢 نتیجه‌گیری 🎯
🔹 کشت بافت گل رز یک روش پیشرفته، اما حساس و دقیق است که به دانش تخصصی، تجهیزات مدرن و کنترل دقیق شرایط رشد نیاز دارد.
🔹 با اجرای درست این فرآیند، می‌توان گل‌های رز با کیفیت بالا، یکنواخت و مقاوم در مقیاس انبوه تولید کرد.
🔹 این روش برای گلخانه‌داران و تولیدکنندگان تجاری گل رز، یک راهکار عالی برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید است.
