رز گلاب ایرانی یکی از مشهورترین و قدیمی‌ترین نژادهای رز است که در ایران به ویژه در مناطق خاصی مانند کاشان، اصفهان، فارس و کرمانشاه کشت می‌شود. این نوع رز به دلیل ویژگی‌های خاص خود، از جمله عطر قوی و خاص، رنگ‌های دلپذیر و کاربردهای وسیع، در ایران و بسیاری از نقاط جهان شناخته‌شده است. در ادامه به تفصیل به ویژگی‌ها، تاریخچه، فرآیند تولید گلاب و کاربردهای رز گلاب ایرانی خواهیم پرداخت.
۲.۱. رز گلاب ایرانی
۱. ویژگی‌های رز گلاب ایرانی
رز گلاب ایرانی به دلیل ویژگی‌های خاص خود در میان دیگر انواع رزها تمایز پیدا می‌کند. برخی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
عطر قوی و خاص: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های رز گلاب ایرانی، عطر شدید و بی‌نظیر آن است. این گل برخلاف دیگر انواع رزها، عطر ملایم و خوشبوئی دارد که به‌راحتی در فضا پخش می‌شود. عطر آن به قدری قوی است که در صنایع مختلف مانند عطرسازی و گلاب‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رنگ‌های متنوع: رز گلاب ایرانی معمولاً در رنگ‌های صورتی، قرمز تیره، سفید و گاهی زرد دیده می‌شود. رنگ صورتی و قرمز این گل‌ها از محبوب‌ترین رنگ‌ها هستند و بیشترین کاربرد را در تولید گلاب دارند.
گلبرگ‌های بزرگ و ضخیم: گلبرگ‌های رز گلاب ایرانی معمولاً ضخیم‌تر از انواع دیگر رزها هستند و به همین دلیل، گل‌های این رز علاوه بر زیبایی، عطر بیشتری را در خود نگه می‌دارند.
مقاومت به شرایط سخت: رز گلاب ایرانی به شرایط سخت آب و هوایی و خاک‌های مختلف مقاوم است. این گل می‌تواند در مناطقی با تابش مستقیم خورشید و دماهای بالا نیز به خوبی رشد کند.
۲. منطقه‌های کشت رز گلاب در ایران
رز گلاب ایرانی عمدتاً در مناطق خاصی از ایران کشت می‌شود. معروف‌ترین این مناطق عبارتند از:
کاشان: منطقه‌ای در استان اصفهان که به عنوان مرکز تولید گلاب در ایران شناخته می‌شود. گلاب کاشان به دلیل عطر بی‌نظیر و کیفیت بالا در سراسر جهان مشهور است. این منطقه به دلیل داشتن شرایط اقلیمی مناسب و خاک‌های حاصلخیز، بهترین مکان برای پرورش رز گلاب است.
اصفهان: مناطق اطراف اصفهان نیز به پرورش رز گلاب و تولید گلاب معروف هستند. این استان در طول تاریخ در زمینه گلاب‌سازی و تولید محصولات مرتبط با رز گلاب پیشرو بوده است.
فارس: این استان نیز به دلیل داشتن اقلیم مناسب برای کشت رز گلاب، یکی از مناطق تولیدکننده گلاب است. در برخی از شهرهای فارس مانند شیراز، باغ‌های رز گلاب بسیاری وجود دارند.
کرمانشاه: در غرب ایران نیز مناطق زیادی به پرورش رز گلاب اختصاص دارد. گلاب کرمانشاه در برخی بازارهای داخلی و خارجی شناخته شده است.
۳. فرآیند تولید گلاب
گلاب‌سازی از گل‌های رز گلاب یک فرآیند بسیار دقیق و سنتی است که در آن گل‌های تازه برداشت شده به سرعت به کارخانه‌های گلاب‌سازی منتقل می‌شوند. مراحل اصلی فرآیند تولید گلاب به شرح زیر است:
برداشت گل‌ها: بهترین زمان برای برداشت گل‌های رز گلاب صبح زود است، زمانی که گل‌ها تازه باز شده‌اند و هنوز رطوبت شب را دارند. این زمان باعث می‌شود که عطر گل‌ها بیشتر حفظ شود.
گلاب‌گیری: گلاب‌گیری معمولاً با استفاده از روش‌های سنتی مانند "آب‌گلاب" یا "گلاب‌گیری به روش تقطیر" انجام می‌شود. در این روش، گل‌ها در دیگ‌های بزرگ قرار می‌گیرند و بخار آب از آنها عبور می‌کند. بخار به همراه عصاره گل‌ها از دیگ خارج شده و در ظرف‌های سرد شده جمع می‌شود تا گلاب طبیعی به دست آید.
عصاره‌گیری: گلاب‌هایی که به این روش تولید می‌شوند، حاوی عصاره غلیظی از گل‌های رز گلاب هستند که بوی بسیار خوشایندی دارند. این گلاب‌ها به دلیل کیفیت بالا در صنایع مختلف از جمله عطرسازی، داروسازی، و آرایشی کاربرد دارند.
۴. کاربردهای رز گلاب ایرانی
رز گلاب ایرانی به دلیل عطر قوی و خواص درمانی‌اش، کاربردهای وسیعی دارد:
صنعت گلاب‌سازی: گلاب ایرانی در بسیاری از محصولات مانند عطر، لوسیون‌ها، کرم‌های آرایشی و داروهای گیاهی استفاده می‌شود. این گل به عنوان یکی از منابع اصلی برای تولید گلاب در ایران و جهان شناخته می‌شود.
آرایشی و بهداشتی: گلاب ایرانی به دلیل خواص آنتی‌باکتریال و ضدالتهابی، در تولید محصولات مراقبتی پوست و مو مانند تونرهای صورت، کرم‌های ضد آفتاب و شامپوها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دارویی: گلاب از دیرباز در طب سنتی ایران برای درمان مشکلات مختلفی همچون التهابات پوستی، مشکلات گوارشی و حتی به عنوان آرام‌بخش استفاده می‌شده است.
آشپزی: در آشپزی ایرانی، گلاب یکی از مواد اصلی در تهیه دسرها و نوشیدنی‌های سنتی مانند "بستنی گلاب" یا "شربت گلاب" است. گلاب به غذاها عطر و طعم خاصی می‌دهد و در مهمانی‌ها و مراسم‌های ویژه استفاده می‌شود.
پزشکی سنتی: در طب سنتی ایرانی، گلاب به عنوان دارویی برای آرام‌سازی اعصاب، بهبود خواب و تقویت سیستم ایمنی بدن استفاده می‌شود. همچنین در درمان مشکلات پوستی مانند جوش و التهاب نیز کاربرد دارد.
۵. ویژگی‌های بیولوژیکی رز گلاب ایرانی
مقاومت به خشکی: یکی از ویژگی‌های برجسته رز گلاب ایرانی،توانایی آن در مقاومت به شرایط خشک است. این گل می‌تواند در مناطقی با میزان بارندگی کم و دمای بالا به رشد خود ادامه دهد.
رشد در خاک‌های مختلف: رز گلاب به خاک‌های حاصلخیز با تهویه خوب نیاز دارد، اما به طور کلی در اکثر خاک‌ها رشد می‌کند و به خاک‌هایی با pH متوسط تا کمی اسیدی علاقه دارد.
۶. چالش‌های پرورش رز گلاب
آفات و بیماری‌ها: همانند سایر رزها، رز گلاب ممکن است تحت تأثیر آفات و بیماری‌هایی همچون شته‌ها، قارچ‌ها و زنبورهای گل‌خوار قرار گیرد. استفاده از روش‌های طبیعی مانند حشره‌کش‌های گیاهی یا روش‌های ارگانیک برای مقابله با این مشکلات توصیه می‌شود.
تغییرات اقلیمی: تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی ممکن است بر روند تولید گلاب تاثیر بگذارد. در برخی از مناطق، نیاز به آب زیاد برای کشت رز گلاب باعث شده تا کشاورزان با مشکل کمبود منابع آبی مواجه شوند.
رز گلاب ایرانی علاوه بر زیبایی و عطر خوشایند خود، یکی از سرمایه‌های طبیعی و فرهنگی ایران به شمار می‌رود. با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد این گل و کاربردهای فراوان آن در صنایع مختلف، اهمیت این نژاد از رز در ایران و جهان به وضوح نمایان است.
