عملکرد و کیفیت گل رز شاخه بریده رقم جوملیا رشد یافته در گلخانه

 

گل رز یکی از شناخته شده ترین گل های زینتی شاخه بریده در سراسر دنیا می باشد و تولید گل رز در گلخانه های تجاری اهمیت زیادی دارد. این گل یک گیاه نور پسند در میان گل های زینتی می باشد و تامین نور مناسب در دوره پرورش یکی از اقدامات مهم در افزایش عملکرد و کیفیت گل رز گلخانه ای، در روزهای کم نور و ابرناک است. افزایش نور در دسترس گل رز در کشت های گلخانه ای با استفاده از منابع نور تکمیلی انجام می شود. طی چند سال اخیر کاربرد نورهای تکمیلی جدید به عنوان جایگزین منابع نور قدیمی در بهبود شرایط رشد و نمو گیاهان زینتی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. به این منظور پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر منبع نور مکمل بر شاخص های ریخت زایی و فیزیولوژیک گل رز رقم جوملیا صورت گرفت. نورهای تکمیلی جدید شامل نور دیود ترکیبی در مقایسه با منابع نور متداول و قدیمی مانند بخار فلزی و پرفشار سدیمی برای تعیین منبع نور مکمل بهینه برای تولید گل رز شاخه بریده رقم جوملیا به روش هیدروپونیک در طی فصل سرد استفاده شد و نور طبیعی خورشید به عنوان شاهد در نظر گرفته شد.

مواد و روش ها

این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار گروه تیمار نوری شامل نورهای تکمیلی بخار فلزی، پرفشار سدیمی، دیودهای ساطع کننده نور ترکیبی و شاهد (نور طبیعی خورشید بدون نوردهی تکمیلی) در سه تکرار و هر تکرار شامل چهار بوته گل رز اجرا شد. آزمایش در گلخانه تخصصی گل رز واقع در گلخانه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان در سال1400 -1399 انجام شد. در این تحقیق صفات ریخت زایی و فیزیولوژیک شامل طول غنچه، قطر ساقه گل، قطر کاسه گل، تعداد برگ در زمان گلدهی، تعداد گل، میزان کلروفیل های a و b برگ، محتوای نسبی آب برگ، پروتیین برگ و کلروفیل فلورسنس برگ گل رز رقم جوملیا اندازه گیری شد.

یافته ها

براساس نتایج به دست آمده، اثر تیمارهای نور تکمیلی بر صفات ریخت زایی و فیزیولوژیکی گل رز شاخه بریده رقم جوملیا معنی دار بودند. در مقایسه با تیمار شاهد، تیمار دیودهای نوری ترکیبی بیشترین تاثیر را بر شاخص های طول غنچه، قطر ساقه گل و قطرکاسه گل داشت؛ نتیجه مشابه در افزایش تعداد برگ و تعداد شاخه گل به دست آمد. همچنین تجمع رنگیزه های فتوسنتزی برگ شامل کلروفیل ها در تیمار نوری دیودهای ترکیبی بیشترین افزایش را نشان داد. دیودهای نوری رشد توانست محتوای نسبی آب برگ را به طور معنی داری نسبت به سایر تیمارها افزایش دهد. میزان پروتیین اندازه گیری شده در بافت برگ گل رز تیمار شده با نور دیودهای ترکیبی نسبت به دیگر تیمارها بالاتر بود. با بررسی شاخص کلروفیل فلورسنس مشخص شد دیودهای نوری شرایط رشدی مناسب تری برای رشد بوته های گل رز فراهم کردند. در بین تیمارهای مورد بررسی بالاترین کمیت و کیفیت گل رز شاخه بریده رقم جوملیا توسط تیمارهای دیودهای ساطع کننده نور ترکیبی در مقایسه با سایر تیمارهای نور تکمیلی و همچنین تیمار شاهد ایجاد شد.

نتیجه گیری

با توجه به اثرات مطلوب تیمارهای دیودی نور ترکیبی بر خصوصیات کمی و کیفی گل رز رقم جوملیا و با در نظر گرفتن بازده انرژی بالاتر و صرفه اقتصادی در بازه زمانی طولانی تر در کشت های گلخانه ای، استفاده از دیودهای نور ترکیبی در نوردهی تکمیلی کشت های فشرده در اولویت می باشد. نورهای تکمیلی دیود ترکیبی به دلیل برتری معنی دار نسبت به شاهد و نقش مثبتی که در بهبود فرآیند رشد و نمو گل رز رقم جوملیا دارند، پیشنهاد می گردد؛ همچنین نور مکمل دیودهای ترکیبی به عنوان جایگزینی برای نورهای تکمیلی بخار فلزی و پرفشار سدیمی توصیه می گردد.

بررسی ساختار بازار و نظام بازاریابی گل و گیاهان زینتی در ایران

تولید گل و گیاهان زینتی در ایران، در عین حال که توام با مزیتهای قابل توجهی می باشد، چالشها و نارسائی هائی را نیز در ساختار بازار و بازاریابی این محصولات در بر دارد. در این مطالعه، به بررسی مسیرهای مختلف بازاررسانی گل و گیاهان زینتی در وضعیت ساختار بازار موجود براساس معیارهای اقتصادی بازاریابی و ویژگی های ساختار بازار، پرداخته شده است. گل رز شاخه بریده و استان اصفهان، به ترتیب، به عنوان محصول و منطقه نمونه تولید انتخاب شد. نتایج نشان داد که سهم تولید کننده از قیمت فروش به مصرف کننده و راندمان بازاریابی پائین باشد. در عین حال در این نظام، به دلیل وجود ضایعات بالا، کارائی فنی پائین است. ولی، کارائی قیمتی به دلیل بالا بودن قیمت خرده فروشی نسبت به قیمت سر مزرعه، بالا و در نتیجه کارائی کل نیز بالا می باشد. بنابراین، سهم سایر عوامل بازاریابی از این نسبت بالا بیشتر از تولید کننده است. بررسی ساختار این بازار نشان می دهد که کالاها غیر همگن بوده و شرایط ورود به بازار سخت و توام با عدم حتمیت است. بر این اساس، نظام بازار رسانی گل و گیاه در ایران ناکارا و ساختار بازار، یک ساختار غیر رقابتی است. این شرایط غیر رقابتی که باعث وجود اطلاعات ناقص در بازار خواهد شد، امکان برنامه ریزی تولید برای تولیدکنندگان را میسر نمی سازد و به دلیل وجود مازاد عرضه یا تقاضا، نوسانات قیمت گل در سطح عمده فروشی زیاد است. این در حالی است که قیمت خرده فروشی نوسانات کمتری داشته و کاهش قیمت بازار در بسیاری از زمانها به مصرف کننده منتقل نمی شود. بنابراین، تولید کننده کمترین و مصرف کننده بیشترین قیمت ممکن را، به ترتیب دریافت و پرداخت، می نمایند. در این خصوص اصلاح ساختار بازار گل در ایران پیشنهاد گردید.

تاثیر سدیم نیتروپروساید بر عمر گلجایی گل های شاخه بریده رز

عمر گلجایی طولانی مهمترین فاکتور تعیین کننده ارزش اقتصادی در گل رز شاخه بریده است. در این پژوهش اثر سدیم نیتروپروساید (SNP) بصورت تیمار پالس در 4 سطح 0، 20، 40 و 60 میکرومولار بر عمر گلجایی گل های شاخه بریده رز (Rosa hybrida L.)، لیسیانتوس (Eustoma grandiflorum) و آفتابگردان (Helianthus annuus L.) بررسی شد. این آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار و 12 تیمار اجرا شد. نتایج نشان داد که بالاترین عمرگلجایی گل های شاخه بریده رز (33/14 روز) و آفتابگردان (5/14 روز) با کاربرد 40 میکرومولار SNP بدست می آید در حالی که بیشترین عمر گلجایی لیسیانتوس (00/14 روز) متعلق به تیمار 20 میکرومولار SNP بود. تیمار 20 میکرومولار SNP موثرترین تیمار در حفظ ماده خشک در گل های شاخه بریده رز بود.کاربرد SNP نسبت به شاهد بطور معنی داری موجب کاهش تولید اتیلن در گل های شاخه بریده رز و لیسیانتوس شد. کمترین اتیلن تولید شده در گل های شاخه بریده آفتابگردان (03/0 نانولیتر در لیتر در ساعت در هر گرم وزن تر) به تیمار 60 میکرومولار SNP تعلق داشت. SNP اثر معناداری بر جذب آب، جمعیت میکروبی محلول گلجایی و انتهای ساقه و کلروفیل b نداشت؛ اما بطور معنی داری موجب حفظ پروتیین در گل های شاخه بریده مورد آزمایش شد. بطورکلی می توان گفت که SNP از طریق مهار تولید اتیلن و حفظ پروتیین ها موجب بهبود ماندگاری پس از برداشت در گل های شاخه بریده رز، لیسیانتوس و آفتابگردان می شود.

اثر تیمار طول شاخه بریده بر عمر گلجایی و روابط آبی گل رز

یکی از فاکتورهای مهم در کنترل کیفیت محصولات گل­های تازه، طول شاخه است که تعیین کننده مهم عملکرد شاخه بریده بوده و درجه­بندی و بازاررسانی بسیاری از گل­های شاخه بریده مانند گل رز بر اساس طول شاخه است.  هدف این مطالعه بررسی تیمار طول­ های مختلف شاخه بریده و محلول ساکارز بر عمر گل­جایی و تعادل آبی گل رز رقم ’بینگو وایت‘ بود. این آزمایش به ­صورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با چهار سطح مختلف طول شاخه (25، 35، 45 و 55 سانتی­متر) و دو سطح ساکارز (صفر و دو درصد) همراه با هیپوکلریت سدیم با غلظت 50 میلی­گرم در لیتر در سه تکرار، در دمای 2± 23 درجه­ سانتی­گراد و رطوبت نسبی 5 ± 65 درصد و شدت نور 12 میکرومول برمترمربع در ثانیه (لامپ­های فلورسنت سفید خنک) با 12 ساعت روشنایی تا پایان عمر گلجایی انجام شد. در این آزمایش پارامترهای کیفی و کمی مختلفی از قبیل: عمرگلجایی، پتانسیل آب برگ و گل رز، نشت یونی برگ و گلبرگ، پایداری غشا سلول­های برگ و گلبرگ و هدایت روزنه­ای برگ مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که، بیشترین عمر گلجایی (17 روز) در کمترین  تیمار طول شاخه (25 سانتی­متر) در محلول گلجایی حاوی ساکارز دو درصد  و کمترین عمر گلجایی (10 روز) در بزرگترین طول شاخه (55 سانتی­متر) به­طور معنی­داری (01/0P <) مشاهده شد. کمترین میزان نشت یونی برگ و گلبرگ به­طور معنی­داری (05/0P <) در کوتاه­ترین طول شاخه (25 سانتی­متر) مشاهده شد، اگرچه تفاوت معنی­ داری بین سایر سطوح طول شاخه شامل  35 و 45 سانتی­متر با سطح 25 سانتی­متر وجود نداشت. کمترین میزان شاخص پایداری غشا سلولی به شکل معنی­داری (05/0P <) در بیشترین طول شاخه (55 سانتی متر) در مقایسه با سایر طول های شاخه بود.  بیشترین میزان پتانسیل آب برگ و گل  به­ صورت معنی داری (01/0P <) در تیمار 35 سانتی­متر طول شاخه در مقایسه با سایر طول­ها مشاهده گردید. هدایت روزنه­ای برگ در طول زمان کاهش یافت و تحت تاثیر تیمار طول شاخه به شکل معنی­داری قرار نگرفت. کمترین میزان پایداری غشا برگ گل رز  و گلبرگ در طول ساقه 55 سانتی­متر مشاهده شد و بین سایر طول­ها اختلاف معنی ­داری وجود نداشت. هدایت روزنه­ ای در طول زمان کاهش یافت و تحت تأثیر تیمارها قرار نگرفت. به­ طور کلی نتایج  ما نشان داد که، تیمار طول­ کوتاه­تر شاخه (25 سانتی­متر) و محلول ساکارز 2 درصد نه تنها بیشترین تأثیر را بر افزایش عمرگلجایی داشت بلکه باعث بهتر شدن وضعیت آبی، کاهش نشت یونی و افزایش پایداری غشا سلولی گلبرگ گل رز شد

بهبود عملکرد گل رز تحت تیمارهای هرس جوانه و خمسازی شاخه در رقم آوالنچ گل رز

 

چکیده

مدیریت ساختار بوته گل رز، نقش مهمی در تولید گل در طول سال دارد و میزان طول عمر بوته  گل رز را تعیین کرده و نمو گیاه و کیفیت شاخه های گل رز طول، قطر و وزن را تحت تاثیر قرار میدهد. پرورش دهندگان گل رز با هدف افزایش جذب نور و ساخت آسیمیالتها فتوسنتز بیشتر و افزایش کیفیت شاخه گل رز تولید شده، اقدام به خم ساز شاخه ها غیرتولید میکنند. در این پژوهش مدیریت مناسب هرس جوانه بوته گل رز شاخه بریده با تاکید بر خم ساز شاخه مورد بررسی قرار گرفت. به منظور انتخاب بهترین معمار ساختار بوته از نظر تولید با کیفیت ترین شاخه ها گل رز دهنده آزمون فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با دو تیمار هرس جوانه و خمساز شاخه انجام شد. هرس جوانه در دو سطح هرس 50 درصد جوانه و بدون هرس جوانه انجام شد و در تیمار خمساز ساقه سطوح بدون خمساز ، زاویه 45 ، 90 و 120 درجه انجام شد. فاکتورهای  فتوسنتز و همچنین عمر گلدانی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد خم کردن شاخه (زاویه 45 و 90 درجه)، با افزایش جذب نور و ساخت آسیمیالتها فتوسنتز بیشتر و تغییر جریان آنها از برگ ساره شاخه ها خم شده به سمت پاشاخه ها، سبب رشد مناسب آنها و افزا یش 30 درصد صفات وزن تر و وزن خشک نسبت به تیمار بدون خمساز شده است. قطر غنچه و طول شاخه گل سبب افزایش کیفیت پا از برداشات شاخه گل رز تولید شده می شود. همچنین اثر متقابل هرس جوانه و خم کردن شاخه تاثیر مثبتی بر مقدار کربوهیدرات شاخه گل رز نشان داد.

 

 

کنترل آفات پروانه ها

 

گروه دیگری از آفاتی که گاهی بعنوان آفات مهم در گلخانه ها و بر روی محصولات زینتی جلوه گر میشوند پروانه ها هستند. مخصوصاً تعدادی از گونه های پروانه های خانواده نوکتوئیده (Noctuidae). از گونه های مهم این خانواده میتوان به گونه هایی مثل مامسترا براسیکه ( Mamestra braccicae )، اوتوگرافا گاما ( Autographa gamma )، نوکتوا پرونوبا ( Noctua pronuba ) و گونه های دیگری مثل اسپودوپترا لیترالیس (Spodoptera) lituralis ) و هلییونتیس آرمیژرا ( Helionthis armigera ) اشاره کرد. این پروانه ها مثل بسیاری دیگر از پروانه ها، تخمشان را روی برگ گیاهان قرار میدهند، و بعد از اینکه لارو خارج میشود بوسیله قطعات دهانی سائیده شروع به تغذیه از برگ و سایر قسمت های گیاه میکنند. بعد از تکمیل دوره لاروی در داخل خاک تبدیل به شفیره میشوند.

 

برای کنترل بیولوژیک پروانه ها عموماً از باکتری ها استفاده میشود. در این بین باکتری باسیلوس تورنژنسیس ( Bacillus thuringiensis ) مهمترین نقش را در کنترل بیولوژیک پروانه ها دارد. فرآوردههای مختلفی از این باکتری تولید شده که هر یک بر روی گروه های مختلفی از حشرات مؤثر واقع شدهاند. حشرات و از جمله لارو پروانه ها وقتی که توکسین های این باکتری را مورد تغذیه قرار میدهند قطعات دهانی و نیز دستگاه گوارش آنها را فلج میکنند و باکتری در مدت حدود 48 ساعت میزبانش (پروانه) را از بین میبرد. همچنین گروه های دیگری از این باکتری وجود دارند که برای کنترل گروه های دیگری از حشرات مورد استفاده قرار میگیرند.

 

 

تولید این باکتریها به چه صورت انجام میشود؟

باکتریها عموماً براحتی در محیطهای کشت تخمیری پرورش داده میشوند و در جمعیتهای انبوه برای کنترل آفات مختلف مورد استفاده قرار میگیرند. اگر خود باکتری برای کنترل بیولوژیک مورد استفاده قرار گیرد بعنوان یک خطر بالقوه محسوب میشود زیرا میتواند انواع حشرات اعم از حشرات مضر یا مفید را از بین ببرد.

 

تکثیر و رها سازی دشمنان طبیعی

مراحل تکثیر و رهاسازی دشمنان طبیعی در مواردی انجام میشود که:

 

دشمن طبیعی وجود نداشته باشد

جمعیت آنها کم باشد

ظهور آنها با تاخیر صورت گیرد

تکثیر و رها سازی دشمنان طبیعی در شرایطی انجام میشود که استقرار دائمی دشمن طبیعی امکانپذیر نیست و بهترین شاخص این موضوع شرایط گلخانه ای است. در گلخانه ها بعد از برداشت محصول، گیاه به همراه آفت و دشمنان طبیعی خود، از گلخانه خارج می شود. در فصل بعد که گیاه دیگری کشت میشود نیازمند رهاسازی دوباره دشمنان طبیعی است.

 

مبحث کنترل بیولوژیک کنه های تارتن

 

از کنه های تارتن متعلق به خانواده تترانیکیده (Tetranychidae) گونه تترانیکوس اورتیکه (Tetranychus urticae) از مهمترین آفات محصولات گلخانه ای است که تخمهایش را در سطح گیاهان قرار میدهد و بعد از اینکه تخمها تفریغ و پوره ها خارج میشوند باکلیسرهایشان شروع به تغذیه از شیره گیاهی میکنند و در نتیجه به گیاه خسارت وارد میکنند. یکی از مهمترین دشمنان طبیعی این کنه ها فیتوزئولوس پرسیمیلیس (Phytoseiulus persimilis) است که پرداتور (Predator) یا شکارگر بوده و برای کنترل بیولوژیک کنه های تارتن در بسیاری از نقاط دنیا مورد استفاده قرار گرفته است.

 

در سال ۱۹۱۵ این کنه را از روی یک محموله گل ارکیده که از شیلی به آلمان وارد شده بود شناسایی کردند. سپس به روشهای تکثیر انبوه آن مبادرت ورزیدند و سرانجام در سال ۱۹۹۱ در سطحی معادل حدود هشت هزار هکتار از این کنه پرداتور برای کنترل کنه های تارتن استفادهکردند. این شکارگرها را میتوان براحتی بر روی کنه تارتن و روی لوبیا پرورش داد.

 

کنترل بیولوژیک مگس های مینور و پروانه ها

مگس های مینوز

 

مگسهای مینوز از جمله آفات مهم محصولات گلخانهای و گیاهای زینتی هستند. مگسها متعلق به خانواده آگرومایزید (Agromyzidae) هستند.

تعدادی از مهمترین گونه های ( Agromyzidae) عبارتند از :

1- Liriomyza trifolii

2- Liriomyza sativae

3- Liriomyza bryoniae

 

در ایران این گونه ها جزء آفات مهم محصولات گلخانه ای و گیاهان زینتی هستند. این مگس به طول حدود ۲ تا ۳ میلی متر به رنگ سیاه و دارای لکه های زرد رنگ در روی بدنشان هستند. حشرات کامل با فرو کردن تخم ریز خود به داخل بافت گیاه از ترشحات گیاهی تغذیه می کنند. محل فرو کردن تخم ریز عموماً بصورت لکه های زرد رنگی در سطح برگ گیاهان دیده میشود.بعد از قرار گرفتن تخم در بافت گیاهی، لارو خارج شده از بافت ایجاد گالری ها یا تونل هایی مارپیچ در سطح برگ گیاهان میکند.ضخامت این گالریها با افزایش اندازه لارو افزایش پیدا میکند.

 

 

از مهمترین دشمنان طبیعی این آفات، زنبورهای پارازیتوئید هستند که بصورت پارازیتوئید داخلی یا ایندوپارازیتوئید و پارازیتوئیدخارجی یا اِگزوپارازیتوئید از لاروهای این آفات تغذیه میکنند.از مهمترین پارازیتوئیدها میتوان به گونههایی مثل اپیوس پالیدوس (Opius pallidus) و داکنوزا سیبریکا ( Dacnusa sibrica) که پارازیتوئید داخلی هستند و گونه دیگری بنام دیگلیفوس ایسئا ( Diglyphus isaea ) که پارازیتوئید خارجی است اشاره کرد. پارازیتوئیدهای داخلی تخمشان را در داخل بدن لارو میزبان قرار میدهند و حشرات کامل از داخل شفیره میزبان خارج می شوند.

 

بدین صورت که مراحل رشد و نمو لارو پارازیتوئید در داخل بدن لارو میزبان طی میشود و وقتی که آفت به مرحله شفیرگی رسیدمیزبان را میکشد و از داخل شفیره میزبان خارج میشود. پارازیتوئیدهای خارجی تخمشان را در مجاورت لارو میزبان در داخل بافت گیاه قرار میدهند. ولی قبل از تخمگذاری تخمریزشان رابه داخل بدن لارو میزبان فرو میکنند و باعث فلج شدن او میشوند، سپس تخمشان را در کنار بدن لارو میزبان در داخل بافت گیاه قرار میدهند. بعد از مدت حدود ۲ روز لارو خارج میشود و چون لارو میزبان فلج است، نمیتواند از محل تخم میزبان دورشود و لارو پارازیتوئید بعد از خروج از تخم شروع به تغذیه از لارو آفت میکند.زنبورهای واکتورایسبریکا و (Opius pallidus ) از خانواده براکونیده پارازیتوئید خارجی هستند. این زنبورها تخمهایشان را در داخلبدن لارو میزبان که در داخل بافت گیاهی است قرار میدهند.

 

با توجه با اینکه این لاروها در داخل برگ هستند زنبورها چطور آنها را پیدا می کنند؟

زنبورهای پارازیتوئید بوسیله ی اندامهای حسی (شاخکها و تخمریز) میزبان را پیدا میکنند. تعدادی از طریق تخمریز، و تعدادی ازپارازیتوئیدها از طریق شاخک میزبان را پیدا میکنند. این زنبورها از طریق شاخک که همانند رادار عمل میکند در سطح برگگیاهان جستجو میکنند و بافتی را که دارای لارو است را مشخص کرده و سپس لارو میزبانشان را پارازیته میکنند.طول عمر حشرات کامل حدود دو هفته است و حدود 90 تخم را در طی این مدت در داخل بدن لاروهای میزبان قرار میدهند.زنبور دیگری که بعنوان دشمن طبیعی مهم این گروه از آفات مطرح است دیگلیفوس ایسئا ( Diglyphus isaea ) است که یکپارازیتوئید خارجی میباشد که تخم خودش را در مجاورت لارو میزبان قرار میدهد.

بعد از حدود دو روز تخم تفریغ میشود و درمدت حدود 6 روز مراحل لاروی این زنبور کامل میشود و دوره شفیرگی آن حدود ۹ روز طول میکشد، سپس برگ گیاه را سوراخکرده و از آن خارج میشود. بطور کلی در سالهای اخیر توجه زیادی به کنترل بیولوژیک مگس های مینوز خانواده های آگرومایزیده ( Agromyzidae ) شده است. مخصوصاً در کشورهای اروپایی که آفات محصولات گلخانه ای را با فرآورده های بیولوژیک کنترل میکنند. این آفات را در سالهایاخیر بوسیله دشمنان طبیعی تحت کنترل در آورده اند. البته تولید دشمنان طبیعی این گروه از آفات نسبتاً مشکل است و هزینه بیشتری در مقایسه با تولید دشمنان طبیعی، آفاتی مثل کنه دو نقطه ای و سفید بالکها دارد.

 

 

کنترل بیولوژیک سفید بالکها

سفید بالکها متعلق به خانواده آلیرودیده ) Aleyrodidae ( میباشند که حداقل سه گونه از آنها در کشور ما از اهمیت فوقالعاده زیادی برخوردارند و عبارتند از:

 

۱- سفید بالک گلخانه (Trialeurodes vaporariorum )

۲- بِمیسیا تاباسی (Bemisia tabaci )

۳- بِمیسیا اورجنتیفولی (Bemisia orgentifolii)

 

دو گونه اخیر عمدتاً در شرایط مزرعه ای و صحرایی از آفات مهم گیاهان بویژه پنبه هستند ولی بدلیل وسیع بودن طیف میزبانی آنها در روی گیاهان زینتی و محصولات گلخانه ای نیز فعالیت میکنند. سفید بالک گلخانه با شرایط گلخانه ای تکامل و سازش پیداکرده و یکی از آفات مهم و کلیدی محصولات گلخانه ای است.این آفات تخم هایشان را از طریق ساقه بسیار کوتاهی داخل بافت گیاهان قرار میدهند. بعد از اینکه تخم تفریغ شد و لاروها خارجشدند، با قطعات دهانی زننده مکنده خود شروع به تغذیه از شیره گیاهی میکنند و باعث زرد شدن و در جمعیتهای بالا باعث ریزش و خشک شدن برگ گیاهان میشوند. از مهمترین پارازیتوئید آفات محصولات گلخانهای، میتوان به زنبورهای خانواده آفلینیده (Aphelinidae) اشاره کرد.

 

 

در این خانواده گونه های مختلف جنس اِنکارسیا ( Encarsia ) از دشمنان طبیعی و مهم این آفات هستند. در بین گونه های جنس اِنکارسیا گونه ای به نام انکارسیا فورمازا ( Encarsia formosa) انتشار جهانی دارد و به عنوان یک فرآورده بیولوژیک و دشمن طبیعی تکثیر شده، و برای کنترل سفیدبالکها در شرایط گلخانه ای رها سازی میشود. طول بدن این زنبور حدود یک میلیمتر بوده و قسمت قفسه سینه آن سیاه رنگ و شکمش زرد رنگ است، تخم خود را در داخل بدن پوره های سنین مختلف (Trialeurodes) قرار میدهد و بجز حشره کامل بقیه مراحل رشدی آن در داخل بدن میزبان سپری میشود. بعد از کامل شده حشره، زنبور بالغ از طریق جویدن پوسته بدن میزبان از آن خارج میشود.

 

زنبور انکارسیا فورمازا را بر روی میزبان طبیعی یعنی سفید بالک گلخانه ای و بر روی گیاه توتون بصورت انبوه تکثیر کرده اند. گاهی بر روی یک برگ توتون میتوان هزار عدد از این زنبور را تکثیر و در گلخانه رها سازی کرد، تولید نتاج نر در این زنبور بسیار نادر و کم است.در تعدادی از زنبورهای پارازیتوئید خانواده آفلینیده (Aphelinidae) مخصوصاً گونه های جنس انکارسیا( Encarsia) مانند انکارسیا فورموزا و انکارسیا لوته آ (Encarsia lutea) تولید نتایج نر از طریق هیپر پارازیتیسم (Hyper parasitism) یا اتو پارازیتسم (Auto parasitism) است . هیپر پارازیتیسم به پدیدهای گفته می شود که یک پارازیتوئید، پارازیتوئید دیگر را پارازیته میکند، در اتو پارازیتیسم یک پارازیتوئید نتاج خودش را پارازیته میکند.

 

در تعدادی از زنبورهای خانواده آفلینیده، پدیده اتو پارازیتیسم دیده میشود یعنی تولید نتاج نر از طریق پارازیته کردن نتایج مادهی گونه خودش بوجود می آید. در شرایط گلخانه ای طول عمر زنبورهای ماده در دمای 18 تا 30 درجه سانتیگراد حدود 27 الی 30 روز است، بنابراین طول عمر زنبورهای کامل بشدت تحت تأثیر دما است.تعداد تخمهایی که هر حشره ماده میگذارد. بین 50 تا 350 عدد متغیر است و عوامل مختلفی از جمله ساختمان سطح برگ گیاهان در میزان کارآیی این زنبورها فوقالعاده مؤثر است. این زنبورها بر روی گیاهانی که سطح برگهایشان کرکدار است از کارآییخوبی برخوردار نیستند. در کشورهای اروپایی و آمریکایی این زنبورها به فراوانی تکثیر میشوند و برای کنترل بیولوژیک مگسهایسفید یا سفید بالکها مورد استفاده قرار میگیرند.

 

 

در سال ۱۹۹۱ در سطحی حدود چهار هزار هکتار در کشورهای آمریکایی واروپایی از این زنبورها برای کنترل بیولوژیک سفید بالکها استفاده شد.از دیگر عوامل کنترل سفید بالک ها قارچهای ورتیسیلیوم لکانئی (Verticilium lecanii) و آشرسونیا آلیرودیس ( Aschersonia aleyrodis) هستند. بعضی از فرآوردههای قارچ ورتیسیلیوم لکانئی مثل ورتالک ( Vertalec ) برای کنترل شتهها مورد استفاده قرارمیگیرد و فرآوردههای دیگر آن مانند مایکوتال( Mycotal ) برای کنترل سفید بالکها بکار میرود.

 

قارچ آشرسونیا آلیرودیس در روی حشرات کامل و تخم های بمیسیا تاباسی (Bemisia tabaci) و تریالئورودیس وپاراریوروم (Trialeurodes vaporariorum) عموماً ایجاد خسارت نمیکند بلکه فقط مراحل پورگی این آفات را مورد حمله قرار میدهد. و درمحیط هایی که تخم این قارچ پاشیده نشده است، نمیتواند گسترش پیدا کند. برخلاف قارچ ورتیسیلیوم لکانئی که میتواند در سطح برگ گیاهان گسترش یابد این گونه نمیتواند پراکنش خودش را افزایش بدهد.از دیگر دشمنان طبیعی سفید بالکها میتوان به کفشدوزک ها اشاره نمود که بعضی از گونه های آنها برای کنترل این آفات مورد استفاده قرار گرفته اند . از جمله گونه این کفشدوزک ها دلفاستوس پوسیلوس ( Delphastus pusilus) است که از دشمنان طبیعی مهم این آفات بشمار میرود.

کنترل بیولوژیک شته ها

 

شته ها متعلق به خانواده آفیدیده (Aphididae) هستند و تعدادی از آنها از مهمترین آفات محصولات گلخانه ای محسوب میشوند. مهمترین دشمنان طبیعی شته ها زنبورهای پارازیتوئید خانواده آفی دیئیده(Aphidiidae) هستند که در برخی از منابع بعنوان زیر خانواده ها آفیدئینه (Aphidiinae) از خانواده براکونیده (Braconidae) ذکر می شود. در این خانواده ها تعدادی از گونه ها از جنس های مختلف مانند زنبورهای جنس پروان(Proan ) ، لایزیفلبوس(Lysiphlebus) ، افدروس(Ephedrus) و تریاکسیس (Trioxys) وجود دارند که صرفاً پارازیتوئید گونههای مختلف شته ها هستند. بطور کلی زنبورهای پارازیتوئید خانواده آفیدیده به طول حدود ۲ تا ۳ میلیمتر و عموماً به رنگ سیاه هستند.

 

این زنبورها بعد از جفت گیری تخمشان را در داخل بدن شته ها قرار میدهند و بصورت ایندو پارازیتوئید یا پارازیتوئید داخلی لاروهایشان در داخل بدن شته ها رشد و نمو میکنند تا اینکه به مرحله حشره کامل برسند. بعد از رشد و نمو کامل لارو در داخل بدن شته و تبدیل به شفیره، بدن شته بصورت مومیایی و به رنگ زرد تا قهوه ای بنظر میرسد. درحالیکه بدن شته های دیگر پارازیته شده توسط برخی از زنبورهای پارازیتوئید به رنگ سیاه درمیآید. همچنین زنبور کامل همانند زنبورهای پارازیتوئید شپشک ها بعد از رشد و نمو کامل لارو با ایجاد یک سوراخ در پوست بدن شته، از آن خارج میشود. بطور کلی در شرایط معمولی و دمای حدود ۲۰ تا ۳۵ درجه سانتیگراد، مرحله زندگی این زنبورها حدود 15 تا 20 روز به طول میانجامد.

 

خانواده آفلینیده (Aphelinidae) از دیگر زنبورهای پارازیتوئید شته ها هستند که از نظر اندازه کوچکتر از زنبورهای خانواده آفیدئیده هستند و طول بدنشان عموماً حدود یک میلیمتر است. در این خانواده گونه های آفلینوس ( Aphelinus ) و آفلینوس آسیکیس (Aphelinus asychis) از پارازیتوئیدهای شته ها محسوب میشوند و از نظر بیولوژیک بسیار شبیه به زنبورهای خانواده آفیدئیده میباشند. با این تفاوت که بعضی از گونه های زنبورهای خانواده آفیلینیده (Aphelinidae) اِکتوپارازیتوئید هستند یعنی تخمشان را روی بدن شته ها قرار میدهند تا لاروشان بصورت خارجی از بدن شته ها تغذیه کنند. گروه دیگری از دشمنان طبیعی شته ها، شکارگرها هستند.

 

در بین آنها پشه ای از خانواده سسیدومیئیده (Cecidomyiidae) به نام آفیدولتس آفیدومیزال(Aphidoletes aphidomyzal) از مهمترین شکارگرهای شته ها است که در شرایط گلخانهای برروی گیاهان زینتی بعنوان عامل کنترل بیولوژیک تکثیر و رهاسازی میشود. طول بدن این پشه حدود ۲ میلیمتر است و در جنس ماده شاخک ها کوتاه است. نرها دارای شاخک های بلند و نخی بوده و پاهای نسبتاً بلند و بدن بسیار ظریفی دارند. طول عمر حشرات کامل حدود یک هفته است. حشرات کامل عموماً از عَسَلکی که از شته ها ترشح میشود که در واقع شیره گیاهی تغذیه میکنند و تخم هایشان را روی برگ گیاهان در داخل جمعیت شته ها قرار میدهند و بعد از خارج شدن از لارو شروع به تغذیه از مراحل مختلف شتهها میکنند.

 

 

طول بدن لارو سن اول در حدود 0/3 میلیمتر و لاروهای کامل حدود دو تا سه میلیمتر هستند. لاروهای اولیه از پورهسنین اول شته ها و لاروهای کامل از کلیه مراحل مختلف شته ها تغذیه میکنند. مرحله جنینی آنها حدود ۲ تا ۳ روز طول میکشد و بطور کلی این پشه ها حدود ۱۵ گونه از شته ها را مورد تغذیه قرار میدهند، به عبارت دیگر پلی فاژ (Polyphage)هستند.از دیگر شکارگرها که برای کنترل شته ها مورد استفاده قرار میگیرند بالتوریهای خانواده کرایزوپیده (Chrysopidae) مخصوصاً گونه ای بنام کرایزوپرلاکارنئا(Chrysoperla carnea) است. این گونه تخم هایش را که دارای ساقه بوده، در زیر یا روی سطح برگ گیاهان قرار میدهد و بعد از آنکه لاروها خارج شدند با قطعات دهانی مکنده خودشان به تغذیه از شته ها میپردازند. (بر خلاف کفشدوزک ها که تمام بدن شته را مورد تغذیه قرار میدهند این بالتوریها با قطعات دهانی مکنده خودشان محتویات بدن شته ها را مورد تغذیه قرار میدهند و پوست یا جسد آنها را استفاده نمیکنند.)

کنترل بیولوژیک

انواع کنترل بیولوژیک

*طبیعی

*کاربردی

کنترل بیولوژیک پدیده ای طبیعی است که هدف آن تنظیم جمعیت موجودات میباشد. کنترل بیولوژیک ممکن است به صورت طبیعی یا با دخالت انسان اتفاق بیافتد، که به این نوع کنترل، کنترل بیولوژیک کاربردی اطلاق میشود.

 

 

کنترل بیولوژیک یا ( Biological Control )شامل سه موضوع اصلی است:

1- انواع موجودات آفت هدف

2- انواع دشمنان طبیعی

3- روشهای بکارگیری دشمنان طبیعی

 

1-انواع موجودات آفت هدف:

الف. بطور کلی حشرات مهمترین گروه از موجوداتی هستند که در برنامه های کنترل بیولوژیک به عنوان هدف مطرح بوده اند. آفات به دلیل ازدیاد، تنوع گونه و مهاجرت به نقاط جدید موجبات ورود حشرات شکارگر از مناطق دیگر را برای کنترلشان ایجاد کرده اند.

اما مهمترین راستهای که تعدادی از گونه های آن تحت کنترل بیولوژیک قرار گرفته اند راسته (Hemiptera) میباشد.راسته (Homoptera) در بر گیرنده شته ها، شپشک ها، سفیدبالک ها و پسیل ها میباشند. همین حشرات هستند که در روی گیاهان زینتی جزء مهمترین آفات محسوب میشوند لذا امکان کنترل بیولوژیک آفات گیاهان زینتی بسیار زیاد است.

 

چرا بیشترین برنامه کنترل بیولوژیک برعلیه حشرات راسته (Homoptera) صورت می گیرد؟

بدلیل اینکه تعداد زیادی از گونه های راسته (Homoptera) به همراه گیاهان زینتی و محصولات کشاورزی از منطقه پراکنش بومی خود وارد منطقه جدیدی شدند که فاقد دشمنان طبیعی بودند. لذا برای مبارزه با این آفات، دشمنان طبیعی این حشرات نیز ازمنطقه پراکنش آنها به منطقه جدید وارد شدند تا تحت کنترل در آیند. در ضمن بسیاری از حشرات این راسته مانند شپشک ها غیر متمرکز بوده بنابراین امکان کنترل بیولوژیک آنها فراهم است.

ب. گروه دیگری از حشرات مورد نظر در برنامه های کنترل بیولوژیک کنه ها هستند. مخصوصاً سه خانواده (Eriophidae) ،(Tarsonemidae) ، (Tetranychidae) جزء مهمترین کنه های گیاهخوار هستند که بر علیه آنها کنترل بیولوژیک انجام شده است.

ج. دسته دیگر این حشرات، حلزونها و رابها هستند که به آنها لیسَک نیز گفته میشود. برای کنترل بیولوژیک حلزونها و رابها کوششهایی انجام شده است ولی نتیجه بخش نبوده است.

د. گروه دیگری از موجودات مورد بحث، علفهای هرز هستند، بطور کلی ۱۱۱ گونه از علفهای هرز در ۳۲ خانواده با عنوان هدف برنامه های کنترل بیولوژیک تاکنون مطرح بوده اند که ۰۵ درصد آنها متعلق به سه خانواده Cactacea ، Mimosacea ، Asteraceae هستند.

ذ. علاوه بر این ها، بیماریهای گیاهی و مهره داران هم میتوانند از اهداف برنامه های کنترل بیولوژیک باشند، حتی انسان میتواند در برنامه های کنترل بیولوژیک به عنوان یک هدف قلمداد شود.

2- انواع دشمنان طبیعی:

مبحث دوم انواع موجوداتی هستند که برای کنترل بیولوژیک آفاتی که ذکر کردیم مورد استفاده قرار میگیرند.

 

الف. حشرات پارازیتوئید از عمومی ترین دشمنان طبیعی آفات به شمار می آیند که در برنامه های کنترل بیولوژیک به روشهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرند. برنامه های کنترل بیولوژیک در مورد حشرات پارازیتوئید بیشتر درباره دو راسته( Hymenoptera ) یا بالغشائیان و زنبورها یا (Diptera) میباشد. در راسته (Hymenoptera)، زنبورهای بالا خانواده (Ichneumonoidae) و بخصوص دو خانواده (Braconidae) و (Ichneumonidae)دارای اهمیت بیشتری هستند. در خانواده (Braconidae)، تمام گونه های زیر خانواده ی (Aphidiinae) بدون استثنا پارازیتوئید، شپشک ها هستند و در برنامه های کنترل بیولوژیک آفات گلخانهای مورد استفاده قرار میگیرند.

از خانواده زنبورها، بالا خانواده (Chalcidoidea) از اهمیت فوق العادهای برخوردارند. در این بالا خانواده، خانوادههای (Encyrtidae), (Pteromalidae), (Aphelinidae) و (Eulophidae) از مهمترین دشمنان طبیعی آفات گیاهان زینتی هستند.

گروه دیگری از پارازیتوئیدها، متعلق به راسته ) Diptera ( یا دو بالان خانواده ) Tachinidae ( فوقالعاده حائز اهمیت هستند.

 

ب. گروه دیگر از دشمنان طبیعی، حشرات شکارگر هستند که از انوع گونه های گیاهخوار تغذیه میکنند. مهمترین شکارگرها درراسته (Hemiptera) مثل خانواده(Anthocoridae) خانواده(Nabidae)در راسته (Coleoptera )خانواده (Coccinellidae) که به آنها کفشدوزک ها اطلاق میشود و تعدادی دیگر از خانوادهها مثل خانواده (Carabidae) و در راسته بالتوریها خانواده (Chrysopidae) بخصوص بالتوری (Chrysoperla carnea) و در راسته (Diptera) خانواده های(Syrphidae) و (Cecidomyiidae) ازاهمیت ویژهای برخوردارند.

 

ج. گروه دیگر از عوامل بیماریزا، بندپایان هستند. مهمترین عوامل بیماریزای بندپایان مربوط به ویروس ها، نماتدها، تکسلولی ها، قارچها و باکتریها هستند.در بین باکتریها، باکتریهای گونه(Bacillus) مانند (Bacillus Thuringiensis) (Bacillus anisopliae), (sphaerieus) (Bacillus) ، ازجمله باکتریهایی هستند که برای کنترل گروههای مختلفی از حشرات مورد استفاده قرار میگیرند.در گروه ویروسها، شانزده خانواده از ویروسها با حشرات ارتباط دارند ولی خانواده (Baculoviridae) دارای اهمیت بیشتری است و برای کنترل حشرات مورد استفاده قرار میگیرد.

 

 

اما دلیل اینکه ویروسها مانند باکتریها براحتی تولید نمیشوند چیست؟

ویروسها برای تولید مثل نیاز به جسم موجود زنده دارند، یعنی آنها در داخل موجود زنده تکثیر پیدا میکنند در حالیکه باکتریها براحتی بر روی مخمرها تکثیر میشوند. به همین دلیل استفاده از باکتریها در کنترل بیولوژیک حشرات توسعه یافته و کاربرد بیشتری دارد.

 

د. گروه دیگر از دشمنان طبیعی قارچها هستند بخصوص قارچهای خانواده (Entomophthoraceae) و زیر گروههای( Zygomycotina) و (Deutromycotina) که برای کنترل حشرات و گیاهان زینتی مخصوصاً گونهای به نام ( Verticillium lecanii ) مورد استفاده قرار میگیرد.

 

ذ. دسته دیگر از عوامل کنترل حشرات، تک سلولیها هستند، شاخههای (Apicomplexa) و (Microspora) از مهمترین تکسلولی ها هستند که بر روی حشرات ایجاد بیماری میکنند. مخصوصاً تک سلولیهای جنس (Nosema) از اهمیت بیشتریبرخوردارند. تعدادی از گونه های این جنس بصورت تجارتی تولید شدهاند و برای کنترل ملخها و آبدزدک ها مورد استفاده قرار گرفته اند.

 

ر. گروه دیگر از حشرات مورد استفاده در کنترل بیولوژیک، حشراتی هستند که از علفهای هرز تغذیه میکنند. در این بینخانوادههای (Chrysomelidae) و (Curcurlionidae) از راسته (Coleoptera) و (Pyralidae) از راسته (Lepidoptera) از اهمیت زیادی برخوردارند.